استخراج نمک خاک با گل گاو زبان
نویسنده: حبیبه عرفانی
پژوهش های موسسه تحقیقات خاک و آب حاکی از افزایش نگران کننده وسعت خاک های شور کشور به 44.5 میلیون هکتار است و به گفته عضو هیئت علمی مرکز ملی تحقیقات شوری، معضل شوری اراضی در ایران طی سال های آینده نیز تشدید خواهد شد. برای مقابله با این روند رو به رشد، محققان کشورمان پس از تحقیقات گسترده موفق شدند تاثیر کشت گیاه گل گاوزبان را در استخراج نمک خاک های شور کشف کنند.یوسف هاشمی نژاد، عضو هیئت علمی مرکز ملی تحقیقات شوری کشور، در گفت وگو با خراسان در این باره اظهار داشت: به دلیل ترکیب خاک ها از نظر ساختار زمین شناسی، تبخیر و تعرق بالا و همچنین شرایط آب و هوایی موجود و سوءمدیریت منابع خاک و آب، متاسفانه روند گسترش خاک های شور کشور به نحو نگران کننده ای رو به افزایش است.بر اساس نتایج پژوهش های انجام شده توسط موسسه تحقیقات خاک و آب، در حال حاضر از ۱۶۶ میلیون هکتار وسعت کشور، تنها 8.5 میلیون هکتار قابل کشت است. وی در ادامه تصریح کرد: مطالعات خاک شناسی و طبقه بندی اراضی کشور در طول ۴۰ سال گذشته نشان داده است که بخش عمده اراضی ایران دارای درجه های مختلفی از شوری و سدیمی است که تولید اقتصادی و پایدار محصولات را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.علاوه بر این پدیده جهانی افزایش دما نیز معضل شوری را در مناطق اقلیمی خشک و نیمه خشک کشور تشدید کرده است.هاشمی نژاد با بیان این که بخش کشاورزی با ایجاد ۲۷ درصد تولید ناخالص ملی، ۳۳ درصد صادرات غیرنفتی و ۸۰ درصد نیاز غذایی کشور، سهم مهمی در اقتصاد ملی دارد، گفت: یکی از مهم ترین مشکلاتی که پایداری تولید را در بخش کشاورزی تهدید می کند، شوری منابع آب و خاک است.هاشمی نژاد اضافه کرد: تحقیقاتی که به تازگی توسط موسسه تحقیقات خاک و آب روی وسعت و پراکنش جغرافیایی خاک های دارای نمک در ایران انجام شده نشان داده است که وسعت خاک های شور و ظرفیت تجمع نمک در خاک بیش از آن چیزی است که پیشتر تصور می شد. همچنین بر اساس اطلاعات استخراج شده از نقشه منابع و خاک های ایران وسعت خاک های شور ایران به 44.5 میلیون هکتار رسیده که به طور عمده در فلات مرکزی، خوزستان و دشت های جنوبی واقع شده است.
از آن جا که همواره پدیده شوری در بیشتر اراضی و دشت های تحت کشت تمایل به گسترش بیشتری دارد، کنترل و پیش گیری از روند رو به رشد این معضل بسیار حائز اهمیت است. یکی از مهم ترین راهکارهای کنترل شوری خاک، اصلاح منابع خاک و کاهش غلظت املاح و اثر یون های سمی نظیر سدیم است که در این راستا پژوهشگران کشورمان با کشت گل گاوزبان و استخراج نمک خاک، موفق به رفع شوری خاک شده اند. دکتر علی سروش زاده، استادیار دانشگاه تربیت مدرس در گفت وگو با خراسان در این باره اظهار داشت: امروزه یکی از مباحث مطرح در دنیا، اصلاح خاک هایی است که دارای مواد سمی و نامناسب است. به همین منظور پژوهش ۲ ساله ای که در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس انجام شد، ثابت کرد که می توان با استفاده از کشت و برداشت برخی گیاهان، خاک نامرغوب کشاورزی را به تدریج اصلاح کرد.
وی با اشاره به این که گل گاوزبان، گیاهی از خانواده Boraginaceae و مقاوم به شوری است، ادامه داد: این گیاه قابلیت تحمل شوری زیاد را دارد و می توان از آن به عنوان یک گیاه مقاوم برای استخراج نمک از خاک های شور استفاده کرد.بررسی مقادیر سدیم و کلر جذب شده از طریق گیاه گل گاوزبان نشان داد که این گیاه می تواند عناصر شور خاک را به میزان قابل توجهی جذب کند. به طوری که وقتی برگ های آن چشیده می شود، این شوری به وضوح قابل احساس است.
وی اضافه کرد: البته کشت گیاه در خاک شور سبب کاهش رشد این گیاه شد اما از طرف دیگر بعضی از ترکیبات آن افزایش پیدا کرد که موسیلاژ یکی از این ترکیبات است. افزایش برخی ترکیبات در گیاهانی که در شرایط شوری مقاوم است، به ویژه در گیاهان دارویی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا افزایش این ترکیبات، ماده موثره گیاه را افزایش می دهد که این موضوع یکی از مزیت های کشت گیاه گل گاوزبان در خاک شور محسوب می شود، زیرا با افزایش ماده موثره گیاه، خواص دارویی آن نیز افزایش پیدا می کند.
